Lijstje: Iconische wegen

 Ik lees momenteel de Historische Wegenatlas, van Martin Berendse en Paul Brood. Leuk boek. Ze starten met een lijste iconische wegen in Nederland. Een  Route66 of Route Soleil hebben we niet, maar wel:

1. De Hunebed Highway, de N34. Omdat die weg al door de hunnebedbouwers werd gebruikt, en tot voor kort de weg naar Groningen was omdat Drenthe verder omveend was. Je moest eerst naar Coevorden en dan noordwaarts
2. Aken-Maastricht-Tongeren, onderdeel van de oude Via Belgica
3. De Weg der Weeghen, zoals hij in de 17e eeuw heette": Amersfoort-Utrecht, aangelegd door Jacob van Campen met een vernuftig financieringsmodel voor de beplanting
4. Steenweg Den Bosch - Luik  uit 1818
5. de Route Napoleon van Amsterdam naar Antwerpen ongeveer het traject A2 A27 met het Keizersveer
6. Amsterdam-Haarlem,, de Haarlemmerweg, nu grofweg A200. ooit een jaagpad en later liep de eerste trein er langs.
7. de Afsluitdijk

luierlobby

In Falen en Opstaan constateerden we bij de Rli dat bestaande bedrijven soms wel wat veel invloed hebben op duurzaamheidsbeleid, en de bedrijven van de toekomst veel minder. In de NRC van vandaag levert Wendy de Wild, NVRD directeur (een bedrijf van gemeentelijke afvalverwerkers en reinigingsdiensten) een mooi voorbeeld.  Ze beklaagt zich over het overleg dat in Den Haag wordt gevoerd over een verwijderingsbijdrage op luiers. Daar wordt volgens haar stevig tegen gelobbyd door de producenten, met dure rapporten en Zuid-as advocaten. Middelen die zij niet zegt te hebben. De bedrijven wijzen op de gevolgen van een heffing van een paar cent op de kosten van levensonderhoud voor gezinnen met jonge kinderen. En de kabinetten zijn daarvoor gevoelig. Terwijl je de inkomsten natuurlijk prima kunt gebruik voor projecten als de Rotterdams Plasklas (help moeders snel uit de luiers te komen door zindelijk maken van de kids) en de belastingdruk voor laagverdienende kunt verlagen.  Een voorbeeld om te onthouden.

Steendragen en hamstraf

De geschiedenis kent heel wat bizarre straffen. Maar het steendragen kende ik nog niet. Utrecht Dresslehuis (p. 196) legt het uit. Bij de deur van het parochiehuis hingen witte, platte, flesvormige stenen met een ketting aan elkaar verbonden. Als afschrikking net als de schandpaal of de galg. Deze schandstenen werden ook wel de stenen van de wet genoemd.

Ze waren vooral voor vrouwen die "zich door hare driften tot gekijf vechten enz. lieten wegslepen". De man, die voor zijn vrouw verantwoordelijk was, kon bij veroordeling een boete betalen, maar gebeurde dat om wat voor reden (geen man, geen geld) niet dan moest de veroordeelde vrouw de stenen elders naar toe dragen, bijvoorbeeld naar de volgende parochie. Dat laatste bepaalde de keur van Braban uit 1229 (toe de oudst bekende in het Nederduits): "van een wive die en ander wijf sloge was 20 schellingen verschuldigd ofte si moeste gheketende stene dragen van hare prochgien in dandere. 

Ook boeiend is de regelgeving rond huiselijk geweld en dan met name het effect op de buren die er last van hadden. Sloeg een man zijn vrouw zodat er burengerucht door onststond dan moet hij zijn buren een goede ham van 15 ponden ten beste geven. Was de vrouw degene die sloeg dan kostte dat maar twee ponden.  De emancipatie had nog een lange weg te gaan. 

van hoefslag naar omslag

Nog twee posts uit het 19e  -eeuwse boekje Wandelingen door Zuid- en Noordbeveland van A. ab Utrecht Dresselhuis die ik het noteren waard vind.  De eerste betreft de vervanging in de polders van de hoefslag door de omslag in geld, de gemeenmaking. Want oorspronkelijk kreeg iedere hoeve een stuk dijk aangewezen wat hij moest onderhouden. De zogenaamde hoefslag. In sommige polders functioneerde dat tot in de 19e eeuw. Maar bij meer algemene werken als sluizen ging men over tot een heffing, de omslag in geld. Dat moest er wel een geldeconomie zijn, en (kleine) boeren het niet lever zelf willen doen omdat ze daaa wel tijd voor hadden. Een omslag ging immers gepaard met transactiekosten (zoals aanbesteding van het werk). 

Utrecht Dresselhuis (p.153) meldt dat in het geval van Noord-Beveland de graaf in april 1340 al ingreep. Gezien de kwaliteit van de zuiddijk liet hij twee inlagen (gebieden achter de dijk die konden worden buitengedijkt door een nieuwe binnendijk) aanleggen en besloot de kosten  via een omslag per gemet te verrekenen.

Falen en Opstaan

 De Rli publiceerde vandaag Falen en Opstaan. Afgelopen dagen dus extra werk met interviews, op zich leuke gesprekken en reden dat het hier op de blog wat stil was. Hier is het advies. Op die pagina ook de meeste media-aandacht. 

Vanmiddag mocht ik het ook bij BNR toelichten. Dat zal op hun site wel online komen om terug te luisteren. (Daily Move, 117.10 uur)

Podcast

Voor de podcst luisteraars: Foodlog publiceerde vandaag een podcast waarin Pierre Berndsen en ik van gedachte wisselen over innovatie in het voedselsysteem. Ik viel ter elfder ure in omdat een ander uitviel voor de opname. Misschien helpt het om een koers voor de bedrijfstak uit te zetten.

Fien & Teun

 Dinsdag (30 april) had de NRC veel aandacht voor Fien & Teun. Nooit van gehoord. De journalist van het stuk vermoedde dat al, wie geen (klein)kinderen tussen 0 en 8 jaar heeft, zal het fenomeen ontgaan zijn. Het gaat dus om cartooneske figuren voor kinderen, die in dit geval avonturen op de boerderij beleven. Ze zijn bedacht door een bureau Lief! dat  lifestyle baby- en kinderartikelen ontwierp. Het ging failliet maar de buurman-ondernemer Michael van Hoorne zag er brood in. Hij gaf de al door een illustrator tot leven gewekte figuren een educatief tintje mee over het landleven op de boerderij. Dat lijkt de basis van het succes te zijn. Inmiddels zijn er een paar succesvolle kinderfilms, merchandise en een pretpark en een vakantiepark. Er waren al een tv-serie, muziekalbums en theatershows. Data alles in en vanuit de Alblasserwaard. Met inmiddels een paar franchises in China die thema's voor hun parken zoeken. 

De journalist ziet er de Ot en Sien van de 21ste eeuw in. De clichébeelden van klompen, melkbussen,, molens en kaas zijn volop aanwezig. De doorbraak kwam in de periode dat ook BOer zoekt Vrouw zeer hoge kijkcijfers scoorde en dat Albert Heijn consumenten liet sparen voor tuintjes, potjes met zaden, zo verklaart Van Hoorne zijn succes. 

Later in de week had de krant ook nog een groot artikel over 75 jaar de Schippers van de Kameleon. En hoe de boeken van Hotze de Roos ongemerkt doorspect zijn van sociaaldemocratische waarden. Met als voorbeelden dat Hielke en Sietze mensen helpen die het lastig hebben in het dorp. De crisis had diepe indruk gemaakt op de Roos, zijn vader was een 'rode' aannemer. 

En zo primen we de volgende generaties.

Kreil

Ooit zou er tussen Creil en Kreileroord, dus tussen de Noordoostpolder en de Wieringermeer, nog voor het ontstaan van de Zuiderzee een groot woud hebben gelegen.  Dat verhaal kende ik, als ook dat de historici er weinig tot geen bewijs voor hebben, het bos in nooit teruggevonden. Het Kreilerbos was een moerasbos en Kreil is dan ook Friese woord voor wilgentenen. Dat wist ik niet, maar het verklaart wel waarom je de stobben niet makkelijk opvist. Arjen Fortuin kwam met dit feitje, vandaag in zijn rubriek Boek uit de kast in de NRC. Als inleiding op een boek uit een boekenkastje in Creil. 

klimaatvideo

 Eerder dit voorjaar meldde ik al dat ik een zaterdag te gast was bij het Burgerberaad Klimaat als deskundige. Er zijn toen ook video[s gemaakt met alle deskundigen en die staan hier online. Mijn boodschap bevatte vier punten:

• bij voedsel is de productie met zijn export wat anders dan de consumptie met zijn import.
• innovatie is een grote bron van verandering, met en zonder beleid
• het gaat om een ruimtevraag: hoe willen we wonen en werken.
• solidariteit arm en rijk is belangrijk. Kapitaal in handen van rijkere mensen ontleent zijn waarde aan de toekomst en die mogen dus best goed bijdragen

Je kunt ook zelf aangeven bij het Burgerberaad wat je belangrijk vindt. Zie hier

Lange lijnen

Gisteren hield de Rli een mini-symposium ter gegevenheid van het afscheid van de directeur-secretaris, Ron Hillebrand.  Ik was gevraagd om te spreken over de lange lijnen in de landbouw, onze advisering en hoe verder. De sheets staan online.

Anna Paulowna

We waren dus bij de bollen in Noord-Holland. De reisgids meldde dat de Anna Paulownapolder niet meteen een succes was. Toen die halverwege de 19e eeuw werd ingepolderd klaagden de boeren steen en been over de armzalige zandgronden waarop het niet goed wilde groeien.  Dat veranderde in 1911 toen de eerste bollenboer er aan de slag ging.  De geestgronden van duinzand vermengd met lichte klei bleken ideaal. Het deed me realiseren hoe lastig het is om te bepalen wat een goede Agrarische Hoofdstructuur zou kunnen zijn: wat nu minder goed is, is dat in de toekomst misschien wel. En is een AHS er voor voedselzekerheid of ook voor siergewassen?

oorlog en vrede

Met de Pasen las ik het tweede deel van de trilogie van Fernaud Braudel over de Middellandse Zee uit. De Nederlandse vertaling uit 1993. Op zijn laatste pagina's (p.545) contrasteert hij de oorlogen met de conjunctuur van de 16e eeuw. De correlatie is niet perfect, maar intrigerend. Aan de ene kant zijn er de godsdienstoorlogen, of ze nu kruistocht of jihad heten. Die lijken samen te vallen met de dieptepunten in de conjuncturele golf; als het slecht gaat gaan we een ander systeem te lijf. Als het slecht gaat krijgen de goddelozen de schuld en gaan we ze te lijf. Na het draaipunt van de conjunctuur, in de opgaande fase is er ruimte voor familietwisten: de burgeroorlogen en opstanden, en ook wel de aanval op de bevriende buren. Blijkbaar moet de woede (mijn interpretatie) van de neergang een weg naar buiten vinden en is er tijd en ruimte nu die niet meer besteed hoeft te worden aan het boven water houden van het eigen hoofd. Ik herinner me (maar kan helaas geen bronvermelding geven) een sociologisch onderzoek dat ook boerenprotesten in onze tijd koppelde aan de eerste fase van een prijsherstel. Wat zegt dat voor onze tijd?

VROLIJK PASEN

 

Baanderheren en Oud-Poelgeest

 We lunchten vandaag bij Oud-Poelgeest. Terug naar Oegstgeest dus.  Het kasteel was ooit een tijdje van Herman Boerhave, maar is ouder. Het stamt uit de tijd van de ridders in de Middeleeuwen. Het lag op geestgronden omringd door poelen. Het deed me eraan herinneren dat er ridders waren die baanderheer waren. Ook daarvoer schrijft Utrecht Dresselhuis (p. 230): dat waren ridders die, mede op basis van meerdere heerlijkheden die ze bestuurden, nog al wat personeel hadden en met een behoorlijk groep jonge ridders en anderen ten strijde trokken. De aanvoerder moest dan zichtbaar zijn en voerde een banier. Een banier was een zijden vaan die aan een lans was gebonden. 

Overigens bloeien de Stinsenplanten er momenteel fraai. 

Windrecht

 Ik treinde vandaag op en neer naar Middelburg dus alle reden om nog een post te wijden aan het Zuid-Beelandse boekje van Utrecht Dresselhuis. Hij legt uit (p. 201) dat je in de Middeleeuwen geen bedrijf kon starten zonder de Heer van het ambacht ook een jaarlijks bedrag te betalen  Dat had niet alleen nadelen (de heffing), maar ook voordelen. Want je verwierf vaak een lokaal monopoly omdat je gevrijwaard werd van concurrentie.

Een bijzonder recht was het windrecht, zo moest de molenaar van Oudelande 24 gulden per jaar betalen voor het windrecht.  Het lijkt een vreemd recht, want de ambachtsheer levert daarvoor geen wind. Maar ook de molen had een lokaal monopolie, soms zelfs niet alleen praktisch (geen andere molens in de buurt) maar soms ook juridisch omdat er molendwang was voor de inwoners: ze moesten van de molen gebruik maken.

Het windrecht was ook een instrument van ruimtelijke ordening, althans zo interpreteer ik het op sommige plekken: de overheid / ambachtsheer garandeerde wel degelijk wind doordat er geen gebouwen of bomen mochten worden neergezet die de molenbiotoop zouden verstoren. Het is ook een recht op vrije windvang.